انواع چرخ دنده ها دارای سه نوع کارکرد اساسی هستند: افزایش گشتاور برای تجهیزات پیشران (موتور) برای به پیش راندن ابزار، کاهش سرعت ایجاد شده توسط موتور و یا تغییر جهت شافت های چرخنده. اتصال این تجهیزات به جعبه دنده با استفاده از کوپلینگ ، تسمه ، زنجیر و یا از طریق اتصالات شافت توخالی صورت می گیرد.
سرعت و گشتاور با ثابت نگه داشتن قدرت دارای رابطه معکوس و متناسب هستند. به این ترتیب، با کاهش سرعت، گشتاور به همان میزان افزایش می یابد.
قطعا دنده های یک پیشرانه دنده‌ای، قلب پیشرانه هستند. چرخ دنده ها به صورت زوج کار می کنند و برای انتقال نیرو با یکدیگر درگیر می شوند.
چرخ دندانه دار
چرخ دندانه دار نیرو را بوسیله شافت هایی که موازی یکدیگر هستند انتقال می دهد. دندانه های چرخ دنده دار موازی با محور شافت هستند. این موضوع باعث می شود چرخ دنده ها نیروهای شعاعی روی شافت تولید کنند، این درحالی است که بارهای محوری ایجاد نمی کنند. چرخ های دندانه دار، دارای سر و صدایی بیشتر از چرخ دنده های مارپیچی هستند زیرا دارای تنها یک خط ارتباطی بین دندان ها هستند. در حالی که دندانه ها توسط شبکه می چرخند، دو دندانه از هم دور می شوند و سرعت می گیرند تا با دندان بعدی تماس بگیرند. این عملکردی متفاوت از چرخ دنده های مارپیچ است که همزمان بیش از یک دندانه با هم در تماس هستند و گشتاور را به نرمی انتقال می دهند.
دنده مارپیچ و مارپیچ دوتایی
چرخ دنده های مارپیچ برخلاف چرخ های دندانه دار ، دارای دندانه هایی هستند که در یک زاویه نسبت به شافت قرار دارند. این مسئله موجب می شود تا بیش از یک دندانه در حین کار درگیر داشته و توانایی حمل بار بیشتری داشته باشند. با توجه به اینکه بار بین دندانه ها تقسیم می شود، چرخ دنده های مارپیچ این امکان را دارند تا نرمتر و ساکت تر از چرخ های دندانه دار کارکنند. چرخ دنده های مارپیچی در هنگام عملیاتی بودن نیروی پیشران ایجاد می کنند که هنگام استفاده از آنها باید مورد توجه قرار گیرد.
چرخ دنده های مارپیچ دوتایی نوعی چرخ دنده مارپیچ هستند که در آن دو وجه مارپیچ در کنار یکدیگر قرار می گیرند و یک شکاف آنها را از هم جدا می کند. هر وجه دارای زوایای مارپیچ یکسان ، اما در جهت متضاد است. با استفاده از یک چرخ دنده مارپیچ دوتایی، بارهای رانش حذف می شوند و امکان همپوشانی دندان بیشتر وجود دارد که کارکرد نرمتر را به همراه دارد. مثل چرخ دنده های مارپیچ ، از چرخ دنده های مارپیچ دوتایی معمولاً در موتورهای محرک بسته استفاده می کنند.
چرخ دنده شاه ماهی
چرخ دنده های شاه ماهی بسیار شبیه به چرخ دنده مارپیچ دوتایی هستند، ولی شکاف جدا کننده دو وجه مارپیچ را ندارند. چرخ دنده های شاه ماهی معمولا کوچکتر از چرخ دنده های دو مارپیچ هستند و برای عملکرد های شوک دار و با لرزش بالا ایده آل هستند. از چرخ دنده های شاه ماهی اغلب به دلیل مشکل بودن تولید آنها و هزینه زیاد آنها استفاده نمی کنند.
چرخ دنده های اریب
معمولاً از انواع چرخ دنده های اریب برای انتقال نیرو بین شافت هایی که با زاویه ۹۰ درجه به هم متصل هستند استفاده می کنند. از آنها در عملکرد هایی که به یک چرخ دنده با زاویه قائم احتیاج است استفاده می کنند. چرخ دنده های اریب عموماً گران تر هستند و به اندازه چیدمان شافت های موازی قدرت انتقال گشتاور در هر اندازه را ندارند.
چرخ دنده های کرمی
چرخ دنده های کرمی نیرو را از طریق زوایای قائم روی شافت های غیر متقاطع انتقال می دهند. چرخ دنده های کرمی نیروی پیشران تولید می کنند و برای عملکرد های ضربه ای و شوک نسبتا شدید مناسب هستند، اما نسبت به چرخ دنده های دیگر از بازده بسیار کمتری برخوردار هستند. به دلیل این بازده کمتر، از آنها اغلب در کاربردهای با اسب بخار کمتر استفاده می شود.
چرخ دنده هایپوئید
چرخ دنده هایپوئید شباهت زیادی به یک چرخ دنده مارپیچی دارند، اما روی شافت هایی کار می کنند که با هم اتصالی ندارند ، این موضوع در مورد چرخ دنده های مارپیچ صدق می کند. در چیدمان هیپوئید به این دلیل که پایه در صفحه ای متفاوت از چرخ دنده تنظیم شده است ، یاتاقان های دو سر شافت از شافت ها پشتیبانی می کنند.
